سوراخ قلب نوزاد و کودکان یکی از مشکلات مادرزادی است که ممکن است نگرانی‌های زیادی را برای والدین به همراه داشته باشد. این عارضه، که به نقص مادرزادی سپتوم نیز شناخته میشود، به طور عمده به وجود حفره‌ای در دیواره جداکننده دهلیزها و بطن‌های قلب اشاره دارد. این حفره باعث میشود خون اکسیژن‌دار و فاقد اکسیژن با هم ترکیب شوند و جریان خون قلب و ریه‌ها تحت فشار بیشتری قرار گیرد. با این حال، با پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیکی در زمینه پزشکی، بسیاری از موارد این بیماری قابل درمان هستند. در این مقاله، به بررسی انواع سوراخ قلب، علائم، تشخیص و روش‌های درمان این عارضه خواهیم پرداخت.
سوراخ بودن قلب به چه معناست؟
اصطلاح “سوراخ قلب” به طور کلی به نقص در ساختار طبیعی دیواره‌های جداکننده حفره های قلب یا سپتوم‌ها اشاره دارد. قلب انسان به چهار حفره تقسیم میشود که توسط دیواره‌هایی از هم جدا شده‌اند. در یک قلب سالم، خون فاقد اکسیژن از بدن به سمت قلب راست هدایت میشود و از طریق ریه‌ها اکسیژن‌دار شده و سپس به قلب چپ می‌رسد تا به سراسر بدن پمپاژ شود. در صورت وجود سوراخ در دیواره‌های بین دهلیزی یا بطنی، خون اکسیژن‌دار و فاقد اکسیژن با یکدیگر مخلوط شده و عملکرد قلب به خطر می‌افتد. این امر میتواند منجر به علائمی مانند خستگی، تنگی نفس، رشد ضعیف و در موارد شدیدتر، نارسایی قلبی شود. این عارضه معمولاً مادرزادی بوده و میتواند در حین رشد جنین رخ دهد. انواع مختلفی از سوراخ قلب وجود دارد که بسته به محل سوراخ، اندازه آن و شدت علائم، متفاوت هستند.
انواع سوراخ قلب در نوزادان و کودکان
سوراخ‌های قلبی به چند نوع مختلف تقسیم می‌شوند که بسته به محل قرارگیری آن‌ها در قلب، به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
سوراخ بین دهلیزی (ASD)
نقص سپتوم دهلیزی (ASD) یک ناهنجاری مادرزادی قلبی است که در آن، دیواره جداکننده دو حفره بالایی قلب (دهلیزها) به طور کامل بسته نشده و سوراخی در آن وجود دارد. این نقص باعث میشود خون اکسیژن‌دار و بدون اکسیژن با هم مخلوط شده و قلب مجبور شود برای جبران این مشکل، فشار بیشتری را تحمل کند. در نتیجه، بیماران مبتلا به ASD در معرض خطر ابتلا به عوارضی مانند فشار خون ریوی و نارسایی قلبی قرار دارند. بسته به اندازه و محل سوراخ، علائم این بیماری میتواند از خفیف تا شدید متغیر باشد.
سوراخ بین بطن‌های قلب (VSD)
نقص دیواره بین بطنی (VSD) یک ناهنجاری مادرزادی قلبی است که در آن سوراخی در دیواره جداکننده دو بطن قلب وجود دارد. این نقص منجر به اختلال در جریان خون بین بطن‌ها و در نتیجه، میتواند به نارسایی قلبی منجر شود. انواع مختلفی از VSD وجود دارد که بر اساس محل و اندازه سوراخ طبقه‌بندی می‌شوند. این ناهنجاری‌ها ممکن است در بافت عضلانی (عضلانی)، در نزدیکی مرکز قلب (دور غشایی)، در نزدیکی آئورت یا شریان‌های ریوی (خروجی و فوق کریستال) و یا در اثر آسیب ناشی از حمله قلبی (پس از انفارکتوس) ایجاد شوند.
سوراخ بین شریان آئورت و ریوی (PDA)
مجرای شریانی باز (PDA) یک نقص مادرزادی قلبی است که در آن مجرایی که در دوران جنینی خون را از شریان آئورت به شریان ریوی هدایت می‌کند، پس از تولد به طور کامل بسته نمی‌شود. این ناهنجاری منجر به اختلالی در جریان خون ریوی و قلبی میشود و میتواند عوارضی مانند افزایش فشار خون در ریه‌ها و قلب را به دنبال داشته باشد. وجود این مجرای باز در دوران جنینی برای رشد و نمو جنین ضروری است، اما پس از تولد باید بسته شود تا جریان خون به صورت طبیعی در بدن جریان یابد. عدم بسته شدن این مجرا میتواند مشکلات جدی قلبی و ریوی را برای نوزاد ایجاد کند و نیاز به مداخله پزشکی دارد.
علائم سوراخ بودن قلب نوزادان و کودکان
سوراخ قلب میتواند علائم مختلفی را در نوزادان و کودکان ایجاد کند که بسته به اندازه و محل سوراخ، شدت این علائم متفاوت خواهد بود.
- تنگی نفس و تنفس سریع: یکی از شایع‌ترین علائم سوراخ قلب، مشکل در تنفس است. نوزادان ممکن است هنگام شیر خوردن خسته شوند و کودکان بزرگ‌تر نیز ممکن است به هنگام فعالیت‌های بدنی دچار تنگی نفس شوند.
- خستگی مفرط و ضعف: سوراخ قلب میتواند باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به بدن شود که در نتیجه منجر به خستگی مفرط و ضعف عمومی میشود.
- کاهش وزن و کند شدن رشد: نوزادان مبتلا به سوراخ قلب ممکن است به خوبی وزن نگیرند و رشد طبیعی نداشته باشند.
- تعریق بیش از حد: به دلیل تلاش قلب برای پمپاژ خون بیشتر، بدن نوزاد ممکن است تعریق بیش از حد داشته باشد.
- کبودی پوست: در برخی موارد، به ویژه در سوراخ‌های قلب بزرگ، ممکن است پوست اطراف لب‌ها، انگشتان و ناخن‌ها کبود شود.
- عفونت‌های مکرر: کودکان مبتلا به سوراخ قلب ممکن است مستعد ابتلا به عفونت‌های مکرر تنفسی باشند.
- سوفل قلبی: شنیدن صدای غیرعادی در قلب (سوفل قلبی) یکی از نشانه‌های سوراخ قلب است.
علاوه بر علائم ذکر شده، نوزادان مبتلا به سوراخ قلب ممکن است مشکل در مکیدن، بی قراری و تغذیه ضعیف را تجربه کنند.
علت سوراخ بودن قلب نوزادان و کودکان
علت اصلی سوراخ بودن قلب نوزاد معمولاً به نقص مادرزادی قلب بازمی‌گردد که میتواند به دلایل ژنتیکی و محیطی بروز کند. ارثی بودن این نقص از والدینی که خود دچار مشکلات مادرزادی قلب هستند، احتمال انتقال آن به فرزندان را افزایش می‌دهد. همچنین، نوزادانی که دچار اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون هستند، بیشتر در معرض ابتلا به ناهنجاری‌های قلبی قرار دارند. دیگر عواملی که میتواند باعث سوراخ شدن قلب نوزادان و کودکان شود عبارت اند از:
- قرارگیری در معرض مواد شیمیایی و داروها: مصرف برخی داروها در دوران بارداری، مانند مهارکننده‌های آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین، استاتین‌ها، تالیدومید، لیتیوم و ایزوترتینوئین، میتواند خطر بروز نقص مادرزادی قلب را افزایش دهد.
- عوامل زیان‌آور: مصرف الکل، سیگار و قرارگیری در معرض مواد شیمیایی دیگر در دوران بارداری نیز از جمله عوامل خطر محسوب می‌شوند.
- بیماری‌های مادر: بیماری‌هایی مانند دیابت، سرخجه، فنیل کتونوری و لوپوس در مادر باردار، احتمال بروز نقص مادرزادی قلب در نوزاد را افزایش می‌دهند.
آیا سوراخ بودن قلب نوزاد خطرناک است؟
سوراخ بودن قلب، اگر تحت درمان قرار نگیرد، میتواند عوارض جدی و تهدیدکننده‌ای برای سلامت نوزادان و کودکان ایجاد کند. عوارضی همچون نارسایی قلبی، اختلالات ریتم قلب، عفونت‌های قلبی و رشد ناکافی از جمله پیامدهای احتمالی این نقص مادرزادی هستند. لذا تشخیص زودهنگام و آغاز درمان مناسب توسط بهترین متخصص قلب، امری حیاتی در بهبود کیفیت زندگی این بیماران و جلوگیری از عوارض جدی‌تر محسوب میشود.
تشخیص سوراخ قلب در نوزاد
تشخیص نقص مادرزادی قلب در نوزادان و کودکان عمدتاً از طریق اکوکاردیوگرافی صورت می‌گیرد. این روش تصویربرداری غیر تهاجمی، امکان مشاهده دقیق ساختار و عملکرد قلب را فراهم می‌کند. در برخی موارد، برای تایید تشخیص یا ارزیابی دقیق‌تر، ممکن است از سایر روش‌های تصویربرداری مانند سی تی اسکن قلب، ام آر آی قلب و رادیوگرافی قفسه سینه استفاده شود.
درمان سوراخ قلب در نوزادان و کودکان
خوشبختانه بسیاری از موارد خفیف این عارضه، به مرور زمان و بدون نیاز به مداخله جراحی بهبود می‌یابند. با این حال، در مواردی که سوراخ قلب بزرگ‌تر باشد یا علائمی ایجاد کند، درمان ضروری است.
دارودرمانی: در برخی موارد، داروها برای کنترل علائم و بهبود عملکرد قلب تجویز می‌شوند.
کاتتریزاسیون: در این روش، یک لوله نازک از طریق رگ به قلب وارد میشود و با استفاده از ابزارهای مخصوص، سوراخ قلب بسته میشود.
جراحی: در مواردی که درمان‌های دیگر موثر نباشد، عمل جراحی قلب با حداقل تهاجم و استفاده از بخیه برای بستن سوراخ انجام میشود. برای سوراخ‌های بزرگ‌تر، از مواد مصنوعی با کیفیت بالا برای بستن نقص استفاده میشود. جراحی قلب باز یک روش درمانی موثر و قطعی برای درمان ASD و VSD است، اما به دلیل تهاجمی بودن، نیاز به مراقبت‌های ویژه قبل و بعد از عمل دارد.
سوالات متداول
