کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک، یک بیماری قلبی است که با ضخیم شدن غیر طبیعی دیواره‌های عضلانی قلب، به ویژه بطن‌ها، مشخص میشود. ضخیم شدن دیواره قلب می‌تواند جریان خون را محدود کرده و عملکرد قلب را مختل کند. HCM اغلب بدون علامت است و می‌تواند به طور ناگهانی و با عوارضی جدی مانند آریتمی قلبی و ایست قلبی ظاهر شود. این بیماری که ریشه در ژنتیک دارد، در صورت تشخیص زودهنگام و مدیریت مناسب، قابل کنترل است. در این مقاله، به بررسی دقیق‌تر علل، علائم، تشخیص و درمان ضخیم شدن دیواره قلب می‌پردازیم تا درک بهتری از این بیماری قلبی پیدا کنیم.
کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک یا ضخیم شدن دیواره قلب چیست؟
کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک یک بیماری قلبی شایع است که با ضخیم شدن غیر طبیعی (هیپرتروفی) عضله قلب، به ویژه در بطن‌ها، مشخص میشود. این ضخیم شدن می‌تواند جریان خون را در قلب مختل کرده و عملکرد پمپاژ آن را تحت تأثیر قرار دهد. اگرچه HCM دلایل شناخته شده‌ای ندارد، اما اغلب به صورت ارثی منتقل میشود.
ضخامت دیواره قلب چقدر است؟
میانگین ضخامت دیواره بطن راست برابر با 9 میلی‌متر و بطن چپ 13 میلی‌متر می‌باشد. همچنین، میانگین ضخامت قسمت پایینی بطن راست 6.6 میلی‌متر و قسمت پایینی بطن چپ 12.8 میلی‌متر اندازه‌گیری شده است.
نشانه‌های ضخیم شدن دیواره قلب
علائم ضخیم شدن دیواره قلب (کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک) می‌تواند متنوع باشد و در برخی افراد شدید و در برخی دیگر خفیف یا حتی بدون علامت است.
- درد قفسه سینه: معمولاً در زمان فعالیت بدنی یا ورزش رخ می‌دهد، اما در برخی موارد در حالت استراحت یا پس از غذا نیز ممکن است ظاهر شود.
- تنگی نفس و خستگی: این علائم به‌ویژه در هنگام فعالیت‌های بدنی مشاهده می‌شوند و ناشی از افزایش فشار در دهلیز چپ و ریه‌ها هستند.
- غش یا سنکوپ: تغییرات در ریتم قلب یا واکنش‌های غیرطبیعی عروق خونی در حین ورزش می‌توانند منجر به غش شوند.
- تپش قلب: احساس تپش تند و ناگهانی یا لرزش در قفسه سینه که ناشی از ضربان قلب نامنظم (آریتمی) است.
- تورم: این وضعیت می‌تواند در نواحی پایین بدن مانند مچ پاها یا در رگ‌های گردن مشاهده شود.
نشانه های ضخیم شدن دیواره قلب نوزادان
تشخیص این بیماری در نوزادان دشوارتر است. برخی از نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- مشکلات تنفسی
- رشد ناکافی
- تعریق بیش‌ازحد
- بی‌قراری و ناراحتی هنگام تغذیه
چه عواملی باعث ضخیم شدن دیواره قلب میشود؟
علت ضخیم شدن دیواره قلب، عمدتاً تغییرات ژنتیکی است. این تغییرات ژن منجر به افزایش ضخامت عضلات قلب، به‌ویژه در دیواره بین دو بطن قلب (سپتوم)، میشود. در مواردی که این ضخامت جریان خون را محدود می‌کند، به آن کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک انسدادی گفته میشود. در صورت عدم انسداد، بطن چپ ممکن است سفت شده و کارایی قلب در پمپاژ خون را کاهش دهد. عوامل دیگری مانند فشار خون بالا، افزایش سن، و در برخی موارد دلایل ناشناخته نیز می‌توانند به ضخیم شدن دیواره قلب کمک کنند.
روش‌های تشخیص دیواره قلب ضخیم
تشخیص کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک (HCM) به‌طور معمول با استفاده از چندین ابزار و روش مختلف انجام میشود که هر کدام به بررسی وضعیت قلب و علائم مرتبط می‌پردازند.
- معاینه پزشکی: پزشک از شما در مورد علائم، سابقه خانوادگی و هرگونه بیماری قبلی سوال خواهد پرسید. همچنین، با استفاده از گوشی پزشکی، به قلب و ریه‌های شما گوش خواهد داد. وجود سوفل قلبی (صدای غیر طبیعی) یکی از نشانه‌های احتمالی HCM است.
- اکوکاردیوگرافی: اکو قلب رایج‌ترین و دقیق‌ترین روش برای تشخیص HCM است. در این روش، با استفاده از امواج صوتی، تصاویری از قلب تهیه میشود و ضخامت عضله قلب، نحوه حرکت آن و جریان خون در قلب ارزیابی میشود.
- الکتروکاردیوگرام (ECG):این آزمایش فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند و می‌تواند تغییراتی را که در HCM ایجاد میشود، نشان دهد.
- مانیتور هولتر: بررسی ضربان قلب به‌صورت 24 ساعته برای ارزیابی ریتم‌های غیرطبیعی.
- MRI قلب: این روش تصویربرداری دقیق‌تری از قلب ارائه می‌دهد و می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد ضخامت عضله قلب، اندازه حفره‌های قلب و وجود هرگونه آسیب به قلب فراهم کند.
راه‌های درمان ضخیم شدن دیواره قلب
درمان HCM به عوامل مختلفی از جمله شدت بیماری، وجود انسداد در جریان خون و نوع آریتمی‌های قلبی بستگی دارد. مراجعه منظم به پزشک متخصص قلب برای انجام معاینات و آزمایش‌های دوره‌ای، نقش کلیدی در تشخیص زودهنگام تغییرات بیماری و تنظیم درمان دارد.
درمان دارویی
در صورت بروز علائم، پزشک ممکن است داروهایی نظیر مسدودکننده‌های بتا را تجویز کند که به کاهش فشار خون و بهبود انقباض قلب کمک می‌کنند. همچنین، مسدودکننده‌های کانال کلسیم می‌توانند به تسهیل انقباض قلب و کاهش درد قفسه سینه یاری رسانند. برای افرادی که به آریتمی مبتلا هستند، داروهایی برای تنظیم ریتم قلب به‌منظور مدیریت نوسانات غیرطبیعی و همچنین رقیق‌کننده‌های خون برای کاهش خطر لخته شدن در صورت وجود فیبریلاسیون دهلیزی ممکن است تجویز شود. در برخی موارد، نصب ضربان‌ساز دائمی یا دفیبریلاتور کاشته‌شده نیز برای کنترل ریتم قلب ضروری خواهد بود.
روش‌های جراحی و درمان‌های تخصصی
در مواردی که جریان خون به‌طور قابل توجهی مسدود شده باشد، درمان‌های جراحی و غیرجراحی زیر ممکن است مورد استفاده قرار گیرند:
- مایکتومی سپتال: در این روش جراحی، بخشی از دیواره ضخیم شده سپتوم قلب برای باز کردن مسیر خروجی خون از بطن چپ به آئورت توسط بهترین جراح قلب برداشته میشود.
- ابلیشن سپتال الکلی: در این روش، الکل به شریان‌هایی که قسمت ضخیم شده قلب را تغذیه می‌کنند، تزریق میشود تا سلول‌های متورم از بین رفته و جریان خون بهبود یابد.
- کاشت دفیبریلاتور کاردیوورتر: این دستگاه به‌طور مداوم ریتم قلب را تحت نظر دارد و در صورت تشخیص نوسانات خطرناک، به قلب شوک الکتریکی می‌زند تا ریتم طبیعی آن را بازگرداند.
روش‌های خانگی و تغییر سبک زندگی
برای مدیریت این عارضه، علاوه بر درمان‌های پزشکی، تغییراتی در سبک زندگی نیز بسیار مؤثر هستند. تغذیه سالم و محدود کردن سدیم و مصرف کافی مایعات (مگر در موارد خاص) توصیه میشود. فعالیت بدنی منظم، به ویژه تمرینات هوازی، می‌تواند به تقویت قلب و بهبود عملکرد آن کمک کند. البته، شدت و نوع ورزش باید با نظر پزشک تعیین شود. همچنین، پیگیری منظم وضعیت قلب با مراجعه به متخصص قلب برای نظارت بر وضعیت و پیشرفت بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است.
عوارض ضخیم شدن دیواره قلب
کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک (HCM) یا ضخیم شدن غیرطبیعی دیواره قلب می‌تواند منجر به بروز عوارض جدی و گاهی خطرناک شود که بر عملکرد قلب و سیستم گردش خون تأثیر می‌گذارد. این عوارض شامل موارد زیر است:
- فیبریلاسیون دهلیزی (AFib): ضخیم شدن عضله قلب و تغییرات ساختاری در سلول‌های قلبی می‌تواند منجر به ضربان قلب نامنظم و سریع شود که به آن فیبریلاسیون دهلیزی می‌گویند. این شرایط خطر لخته شدن خون را افزایش داده که ممکن است منجر به سکته مغزی شود.
- انسداد جریان خون: در بسیاری از بیماران، عضله قلب ضخیم‌شده جریان خون خروجی از قلب را مسدود می‌کند. این انسداد می‌تواند علائمی همچون تنگی نفس، درد قفسه سینه، سرگیجه و حتی غش را به دنبال داشته باشد.
- نقص دریچه میترال: اگر عضله قلب ضخیم‌شده باعث انسداد جریان خون خروجی از قلب شود، دریچه میترال، که بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد، به‌درستی بسته نمی‌شود. این نقص ممکن است باعث نشت خون به دهلیز چپ شود که به آن نارسایی دریچه میترال می‌گویند. این وضعیت علائم کاردیومیوپاتی را تشدید می‌کند.
- کاردیومیوپاتی متسع: در برخی افراد مبتلا به HCM، عضله قلب ضخیم با گذشت زمان ضعیف میشود و کارکرد طبیعی خود را از دست می‌دهد. این حالت اغلب در بطن چپ آغاز میشود و به‌تدریج باعث بزرگ‌تر شدن محفظه‌های قلب و کاهش توانایی پمپاژ مؤثر خون می‌گردد.
- نارسایی قلبی: عضله ضخیم و سفت قلب ممکن است باعث کاهش توانایی قلب در پر شدن از خون شود، که در نهایت منجر به نارسایی قلبی میشود؛ یعنی قلب نمی‌تواند خون کافی برای تأمین نیازهای بدن پمپاژ کند.
- سنکوپ یا غش: ضربان نامنظم قلب یا انسداد جریان خون گاهی می‌تواند منجر به غش شود. این عارضه به‌ویژه در جوانانی که بدون دلیل خاصی دچار غش می‌شوند، ممکن است به مرگ ناگهانی قلبی مرتبط باشد.
- مرگ ناگهانی قلبی: اگرچه نادر است، اما HCM می‌تواند منجر به مرگ ناگهانی قلبی شود. این اتفاق اغلب در افرادی رخ می‌دهد که حتی از وجود این بیماری مطلع نیستند و ممکن است اولین نشانه بیماری، مرگ ناگهانی باشد.
