روماتیسم قلبی، بیماری مزمنی است که در نتیجه التهاب ناشی از عفونت استرپتوکوکی، عمدتاً در دریچه‌های قلب ایجاد می‌شود. این بیماری که اغلب پس از ابتلا به گلودرد چرکی استرپتوکوکی درمان نشده بروز می‌کند، می‌تواند عوارض جدی و طولانی‌مدتی برای قلب به همراه داشته باشد. آسیب به دریچه‌های قلب، اختلال در جریان خون و در نهایت نارسایی قلبی از جمله عواقب این بیماری هستند. در این مقاله، به بررسی جامع روماتیسم قلبی، از جمله علل، علائم، عوارض و روش‌های تشخیص و درمان آن خواهیم پرداخت. با شناخت بهتر این بیماری، می‌توان اقدامات پیشگیرانه لازم را انجام داده و از بروز عوارض جدی آن جلوگیری کرد.
روماتیسم قلبی چیست؟
روماتیسم قلبی یک بیماری جدی است که به دنبال تب روماتیسمی ایجاد می‌شود و به دریچه‌های قلب آسیب می‌رساند. این مشکل معمولاً پس از عفونت باکتریایی استرپتوکوک گروه A، مثل گلودرد استرپتوکوکی یا مخملک، رخ می‌دهد. عفونت، سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کند و باعث التهاب در قلب و دریچه‌های آن می‌شود.
این التهاب می‌تواند دریچه‌های میترال یا آئورت را آسیب بزند و باعث شود به‌خوبی عمل نکنند، جریان خون را محدود کنند یا اجازه دهند خون در جهت اشتباه حرکت کند. با گذشت زمان، این آسیب‌ها ممکن است به مشکلات شدیدتری منجر شوند و نیاز به دارو یا جراحی داشته باشند.
علائم روماتیسم قلبی
علائم روماتیسم قلبی می‌تواند بسته به مرحله بیماری و شدت درگیری قلبی متفاوت باشد. برخی افراد نشانه‌ها را طی یک دوره حاد تب روماتیسمی تجربه می‌کنند، اما در بسیاری از موارد این علائم ممکن است تا سال‌ها پس از عفونت استرپتوکوکی یا تب روماتیسمی ظاهر نشوند. علائم رایج در افرادی که دچار آسیب قلبی شده‌اند، عبارتند از:
- درد قفسه سینه: ممکن است در سمت چپ قفسه سینه احساس درد یا فشار کنید که به ضعف عضلات قلب اشاره دارد.
- خستگی: احساس ضعف و خستگی دائمی می‌تواند نشانه‌ای از نارسایی قلب و مشکل در عملکرد طبیعی آن باشد.
- سوفل قلبی: صدای غیرطبیعی که هنگام گوش دادن به ضربان قلب شنیده می‌شود و نشان‌دهنده اختلال در عملکرد دریچه‌ها است.
- تنگی نفس: این وضعیت می‌تواند در حین فعالیت بدنی، هنگام استراحت، یا حتی دراز کشیدن به‌طور صاف رخ دهد و تنفس را دشوار کند.
- تورم: تورم یا ادم ممکن است در دست‌ها، پاها، مچ پا، یا ناحیه شکم دیده شود و معمولاً به دلیل تجمع مایعات و ضعف قلب است.
- تپش قلب: احساس ضربان شدید، لرزش یا تپش نامنظم قلب که می‌تواند ناشی از تأثیر روماتیسم قلبی بر جریان خون منظم باشد.
- سرفه خونی: در برخی موارد، سرفه ممکن است با خون همراه باشد.
فاصله زمانی بین ابتلا به گلودرد استرپتوکوکی درمان نشده و بروز علائم روماتیسم قلبی بین 1 تا 6 هفته متغیر است. علائم دیگری که می‌توانند در بیماران دیده شوند شامل تعریق زیاد، رنگ‌پریدگی، افت فشار خون، احساس تب و لرز، کاهش وزن بدون دلیل، و تحریکات پوستی است. اگر هر یک از این علائم را تجربه می‌کنید، برای راهنمایی بیشتر و بررسی دقیق‌تر، مشورت با متخصص قلب ضروری است.
علائم روماتیسم قلبی در کودکان چیست؟
علائم روماتیسم قلبی در کودکان معمولاً در دو مرحله بروز می‌کند. مرحله اول در دوران کودکی و مرحله دوم در سال‌های ابتدایی مدرسه مشاهده می‌شود. این بیماری می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت قلب داشته باشد، به‌ویژه اگر التهاب ناشی از تب روماتیسمی، عضلات قلب را هدف قرار دهد. رایج‌ترین علائم روماتیسم قلبی در کودکان شامل موارد زیر است:
- درد و تورم مفاصل: به‌خصوص در زانو و مچ پا، با التهاب قابل‌توجه.
- مشکل در تنفس: کودک ممکن است دچار تنگی نفس شود، به‌ویژه در هنگام فعالیت.
- درد قفسه سینه: این درد می‌تواند به دلیل ضعف عضلات قلب و التهاب باشد.
- تورم (ادم): معمولاً در پاها مشاهده می‌شود.
- تب: تب روماتیسمی در کودکانی که از عفونت استرپتوکوکی درمان‌نشده رنج می‌برند، شایع است.
- خستگی شدید: احساس خستگی غیرعادی و مداوم که می‌تواند نشان‌دهنده مشکل در عملکرد قلب باشد.
- برجستگی‌های زیر پوستی (ندول‌ها): این گره‌های کوچک، سفت و گرد اغلب در نزدیکی مفاصل ایجاد می‌شوند.
- کهیر و بثورات پوستی: ممکن است در کودکان دیده شود.
- خون‌دماغ شدن و درد شکم: از دیگر نشانه‌های روماتیسم قلبی هستند.
- سبکی سر یا سرگیجه و حرکات نامنظم یا تند: این علائم می‌توانند عملکرد غیرطبیعی سیستم عصبی را نشان دهند.
تشخیص روماتیسم قلبی
فرآیند ارزیابی شامل تحلیل کامل علائم، انجام معاینه فیزیکی دقیق، و مرور سوابق پزشکی بیمار است، به‌ویژه سوابق مرتبط با تب یا عفونت‌های باکتریایی که به‌درستی درمان نشده‌اند. پزشک، با استفاده از معاینه بالینی، به صدای قلب بیمار گوش می‌دهد تا هرگونه ناهنجاری، مانند سوفل، که می‌تواند بیانگر آسیب دریچه‌ای باشد، شناسایی کند.
برای تأیید تشخیص، از مجموعه‌ای از آزمایش‌های پیشرفته استفاده می‌شود:
- آزمایش خون: میزان التهاب و واکنش ایمنی بدن از طریق فاکتورهای ESR و CRP بررسی می‌شود. افزایش این مقادیر نشان‌دهنده التهاب مرتبط با روماتیسم قلبی است.
- کشت گلو: برای شناسایی عفونت استرپتوکوکی، نمونه‌ای از گلو گرفته و کشت داده می‌شود.
- اکوکاردیوگرافی (اکو): این تست با استفاده از امواج صوتی تصاویر دقیقی از قلب ایجاد کرده و می‌تواند تغییرات دریچه‌ای، نشتی خون، و آسیب‌های ساختاری را نشان دهد.
- الکتروکاردیوگرام (ECG): فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند و ریتم‌های غیرطبیعی یا هرگونه بزرگ‌شدگی در بخش‌های قلب را شناسایی می‌کند.
- اشعه ایکس قفسه سینه: این آزمایش وضعیت قلب و ریه‌ها را از لحاظ اندازه و هرگونه تورم احتمالی بررسی می‌کند.
- MRI قلب: تصاویر دقیق و با وضوح بالا از بافت‌ها و دریچه‌های قلب به‌دست می‌آید، که برای تحلیل جزئیات ضروری است.
آیا روماتیسم قلبی درمان قطعی دارد؟
متأسفانه روماتیسم قلبی درمان قطعی ندارد، زیرا آسیب‌های وارده به دریچه‌های قلب معمولاً برگشت‌ناپذیر و دائمی هستند. به همین دلیل، بسیاری از بیماران ممکن است سال‌ها با عوارض و نارسایی‌های قلبی ناشی از این بیماری دست‌وپنجه نرم کنند. در برخی موارد شدید، این اختلالات می‌توانند خطرات جدی برای زندگی بیمار ایجاد کرده و حتی منجر به مرگ شوند.
درمان روماتیسم قلبی
درمان روماتیسم قلبی به مدیریت علائم و کند کردن روند پیشرفت بیماری کمک می‌کند، اما به‌طور کامل این عارضه را از بین نمی‌برد. بسته به شدت بیماری و شرایط فرد، گزینه‌های درمانی مختلفی وجود دارد:
1. درمان دارویی
پزشکان ممکن است داروهایی برای کنترل نارسایی قلبی یا ضربان قلب نامنظم تجویز کنند. در صورت تنگی دریچه میترال یا وجود فیبریلاسیون دهلیزی، داروهای ضدانعقاد (رقیق‌کننده‌های خون) خطر لخته‌شدن خون و سکته را کاهش می‌دهند. سایر داروهای تجویزی می‌توانند شامل آسپرین، آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای استروئیدی و ضدالتهابی باشند.
2. درمان‌های کم‌تهاجمی
برای برخی بیماران، انجام یک روش کم‌تهاجمی به نام والوولوپلاستی می‌تواند دریچه‌های باریک‌شده میترال را باز کند و جریان خون را بهبود بخشد. این روش از طریق واردکردن یک کاتتر مجهز به بالون انجام می‌شود.
3. جراحی قلب
برای بیمارانی که آسیب‌های شدید دریچه‌ای دارند، جراحی تعویض یا ترمیم دریچه‌ها ممکن است ضروری باشد. در این عمل، جراح دریچه‌های آسیب‌دیده را ترمیم یا با دریچه‌های مصنوعی یا طبیعی جایگزین می‌کند. در بعضی موارد، از روش «راس» استفاده می‌شود که در آن یک دریچه سالم بیمار جابجا شده و دریچه مصنوعی در جای آن قرار می‌گیرد.
4. درمان‌های طب سنتی
برخی روش‌های سنتی با استفاده از گیاهان آنتی‌اکسیدانی مانند زردچوبه، آویشن و رزماری ممکن است التهاب را کاهش دهند. دمنوش‌های دارچین، زنجبیل، و چای سبز نیز به‌عنوان درمان‌های خانگی ضدالتهاب توصیه می‌شوند.
5. تغییرات در سبک زندگی و ورزش
بیماران مبتلا به روماتیسم قلبی باید ورزش‌های مناسب برای تقویت قلب انجام دهند و تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنند. تغذیه سالم و فعالیت‌های فیزیکی ملایم می‌توانند کیفیت زندگی این افراد را بهبود ببخشند.
عوارض روماتیسم قلبی
یکی از پیامدهای اصلی این بیماری، تنگی دریچه‌های قلب است که می‌تواند منجر به بازگشت خون و ایجاد اختلال در جهت جریان آن شود. این وضعیت، که به نارسایی قلبی معروف است، اغلب بر دریچه‌های میترال و آئورت اثر می‌گذارد. از دیگر عوارض روماتیسم قلبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آریتمی قلبی: ریتم غیرطبیعی قلب، مانند فیبریلاسیون دهلیزی
- نارسایی قلبی: عملکرد ضعیف قلب در پمپاژ خون
- اندوکاردیت عفونی: عفونت دریچه‌های قلبی
- فشار خون ریوی: افزایش فشار در رگ‌های ریوی
این مشکلات می‌توانند خطر سکته مغزی و تشکیل لخته‌های خون را افزایش دهند. به‌ویژه در دوران بارداری، بیماری روماتیسمی قلب می‌تواند پیامدهای خطرناکی داشته باشد. افزایش حجم خون و نیاز قلب به فعالیت بیشتر، همراه با آسیب دریچه‌های قلبی، ممکن است سلامت مادر و جنین را به‌طور جدی تهدید کند.
دیگر عوارض مرتبط با روماتیسم قلبی:
- پارگی دریچه‌های قلب
- فیبریلاسیون دهلیزی
- تشکیل لخته‌های خون
- نارسایی دریچه‌های قلب
- تنگی دریچه آئورت یا میترال
پیشگیری از روماتیسم قلبی
روماتیسم قلبی، عارضه‌ای جدی است که می‌تواند در اثر عدم درمان به موقع عفونت‌های استرپتوکوکی (مانند گلودرد چرکی) ایجاد شود. خوشبختانه، با اتخاذ اقدامات پیشگیرانه مناسب می‌توان از بروز و پیشرفت این بیماری جلوگیری کرد.
مهم‌ترین اقدام برای پیشگیری از روماتیسم قلبی، درمان کامل و به موقع عفونت‌های استرپتوکوکی با آنتی‌بیوتیک‌های تجویز شده توسط پزشک است. همچنین، افرادی که سابقه ابتلا به تب روماتیسمی دارند، باید به طور منظم و طبق دستور پزشک، آنتی‌بیوتیک دریافت کنند تا از عود بیماری و آسیب بیشتر به قلب جلوگیری شود.
